کارت هاى اعتبارى

تجارت الکترونیک از سه بخش مدیریت، زیرساخت ها و کاربردها تشکیل یافته است. در بخش کاربردها بانکدارى الکترونیک را یکى از کاربردهاى تجارت الکترونیکى مى دانند که شامل چک هاى الکترونیکى و کارت هاى اعتبارى است.
کارت ها وسیله اى براى دریافت، پرداخت و مبادله هستند. سالیان درازى است که پول، سکه و اسکناس به عنوان بهترین گزینه ها جهت مبادله مطرح است و این به دلیل راحتى، سادگى و سرعت استفاده از این اقلام است. با سپرى شدن دوران صنعتى و رشد دانش بشر و نیز افزایش حجم داد و ستد و حجم نقدینگى نیاز به وسیله اى آسان تر براى انجام معاملات تجارى به وجود آمد.
تغییر در شیوه زندگى مردم و تغییرات رفتارى آن ها، بانک ها و مؤسسات مالى و اعتبارى را به فکر چاره اى براى ایجاد جایگزینى مناسب براى پول واداشت، در نتیجه این تلاش ها وسیله اى جدید جهت پرداخت و داد و ستد و مبادله با عنوان کارت هاى بانکى به وجود آمد.

کشور آمریکا را مى توان به عنوان نخستین کشور ارائه دهنده کارت هاى اعتبارى دانست. ایده تولد کارت هاى اعتبارى به سال ۱۸۶۰ یعنى زمانى که ادوارد پلاى (Edward play) این ایده را مطرح کرد بازمى گردد. نزدیک به ۴۰ سال بعد از عنوان شدن ایده اولیه طراحى کارت هاى اعتبارى جان سى پیتگنرو (John -pitgenro) نوعى کارت پول کاغذى براى مشتریان ویژه خود طراحى کرد که با استقبال کمى از سوى مشتریانش مواجه شد. پس از سال ها تجربه هاى مختلف در زمینه به کارگیرى و طراحى این گونه از کارت ها در دهه ۱۹۵۰ استفاده از وسیله اى با نام کارت هاى مبادله به جاى پول نقد براى نخستین بار رواج پیدا کرد.
این کارت ها از پلاستیک ساخته شده و براى پرداخت هزینه هاى خرید کالا به فروشگاه ها و مؤسسات طرف قرارداد با شرکت diners طراحى شده بود. این کارت ها تنها در اختیار گروه خاصى از مشتریان و به عنوان نشانه اى قراردادى تلقى مى شد و صاحب کارت امکان خرید کالا و وسیله موردنیاز خود را بدون پرداخت پول تنها در محدوده جغرافیایى خاصى دارا بود.
کارت هاى بانکى
با رواج داد و ستد توسط جایگزین هاى پول در آمریکا، این گونه از داد و ستدها به سایر کشورها نیز انتقال یافت و فرهنگ عمومى کشورها استقبال نسبتاً چشمگیرى از این کارت ها به عمل آورد. به گونه اى که داد و ستد با کارت هاى اعتبارى رواج یافت.
در داد و ستد با کارت هاى اعتبارى شما به عنوان خریدار کالا یا محصول حتماً باید نزد بانک عامل خود داراى حسابى باشید که نوع این حساب بستگى به نوع کارت شما دارد. بانک ها براى مشتریان ویژه خود اعتبارى ویژه در نظر مى گیرند که این اعتبار در خریدهاى مشتریان ویژه لحاظ مى شود ، بدین معنى که این دسته از مشتریان بدون نیاز به داشتن پول در حساب خود و تنها به صرف داشتن اعتبار نزد بانک عامل قادر به خرید کالا و خدمات موردنظر هستند. در نوعى دیگر از کارت ها شما تنها به میزان پولى که نزد بانک دارید توانایى خرید کالا و خدمات را دارید. در هر صورت پس از خریدى که شما انجام مى دهید پول کالا یا وسیله خریدارى شده از حساب شما کسر شده و به حساب فروشنده نزد بانک عامل منتقل خواهد شد و به علاوه درصدى از پول مبادله شده به عنوان کارمزد خدمات بانکى و داد و ستد به حساب بانک منتقل مى شود.
* دسته بندى کارت ها
کارت هاى اعتبارى با توجه به نوع کاربرد از سوى بانک ها و مؤسسات مالى و یا شرکت هاى خاص تهیه و در اختیار متقاضیان قرار مى گیرد. معمولاً کارت ها را براساس شیوه تسویه، فناورى مورد استفاده، نوع خدمات و گستره جغرافیایى دسته بندى مى کنند.
شیوه تسویه
۱- کارت هزینه
۲- کارت اعتبارى
۳- کارت بدهى
کارت هزینه
شباهت این دسته از کارت ها با کارت هاى اعتبارى بسیار زیاد است اما از نظر این که امکان دریافت وجه نقد از این گونه از کارت ها میسر نیست و به علاوه پس از دریافت صورتحساب کالاى خریدارى شده، صاحب کارت باید با بانک تسویه حساب انجام دهد با کارت هاى اعتبارى تفاوت دارند.
* کارت اعتبارى
این دسته از کارت ها به منظور خرید کالا و وسیله و یا دریافت پول نقد صادر مى شوند. گستره توزیع این گونه از کارت ها بنابر قرارداد بانک عامل با فروشگاه ها و مراکز خرید مى تواند ملى و یا بین المللى باشد.
دارنده کارت اعتبارى مى تواند به بانک ها و مؤسسات خرید طرف قرارداد مراجعه کرده و کالایى را خریدارى کند و یا درخواست وجه کند و در پایان هر ماه باید صورتحساب خود را به بانک عامل خود پرداخت کند.
*کارت بدهى
این گونه از کارت ها از نظر عملیاتى شبیه کارت هاى اعتبارى است و مانند چک هاى بانکى در سیستم داد و ستدعمل مى کند. میزان اعتبار این گروه از کارت ها براساس حساب بانکى دارنده کارت معین مى شود یعنى دارنده کارت قبل از هرگونه خرید باید معادل مبلغى را که قصد خرید دارد در حساب بانکى خود داشته باشد تا بتواند این معامله را انجام دهد و پس از انجام معامله با امضا کردن رسیدى به بانک اعلام مى دارد که معادل مبلغ کالاى خریدارى شده را از حساب وى کسر نموده و به حساب صاحب فروشگاه نزد همان بانک انتقال دهد.
به علاوه با استفاده از کارت هاى بدهى مى توان از دستگاه هاى ATM موجود در شعب بانک ها پول نقد برداشت کرد.
فناورى ساخت
۱- کارت هاى مغناطیسى
۲- کارت هاى هوشمند
* کارت هاى مغناطیسى
در این گروه از کارت ها اطلاعات مربوط به دارنده کارت به صورت کدهاى مغناطیسى بر نوارى که به همین منظور در پشت کارت تعبیه شده است، ضبط مى شود که این عمل را رمزگذارى مى نامند.
نحوه استفاده از اطلاعات کارت هاى مغناطیسى بدین گونه است که دارنده کارت به فروشگاه و یا مراکز طرف قرارداد مراجعه کرده و با قرار دادن کارت مغناطیسى خود در دستگاه هاى نقطه فروش اطلاعات کارت جارى به مرکز مخابره شده و پس از تأیید رمز عبور و میزان اعتبار صاحب کارت نزد بانک عامل از حساب خریدار کسر شده و به حساب فروشنده وجه منتقل مى شود. این دسته از کارت ها گستردگى جغرافیایى فراوانى دارند و در سطح جهانى به وفور مورد استفاده قرار مى گیرند. شرکت هاى بزرگى مانند ویزا (VISA) و مسترکارت (Master Card) از این گونه کارت ها استفاده مى کنند.
* کارت هاى هوشمند
به دلیل کم بودن ظرفیت ذخیره سازى اطلاعات بر روى کارت هاى مغناطیسى و وجود مشکلات فراوان در ترافیک خطوط ارتباطى، کاربران کارت هاى مغناطیسى با مشکلات فراوانى روبه رو هستند بنابراین در سال هاى اخیر فعالیت هاى زیادى براى نصب حافظه ها و پردازشگرهاى رایانه اى بر روى برد اصلى این گونه از کارت ها صورت گرفته که حاصل این تلاش ها عرضه کارت هاى هوشمند است، این گروه از کارت ها با اسامى کارت تراشه دار (chip card)، کارت حافظه دار (Memory card) و کارت هاى با مدارهاى مجتمع (card C.I) نیز معرفى شده اند.
این دسته از کارت ها شامل یک مدار مجتمع الکترونیکى به شکل تراشه (chip) در درون خود هستند که عناصرى براى نقل و انتقال، ذخیره سازى و پردازش به حساب مى آیند.
کارت هاى هوشمند را مى توان به چهار گروه اصلى زیر تقسیم کرد:
۱- کارت هاى حافظه تماسى contact memory card
۲- کارت هاى داراى پردازشگر contact cpu card
۳- کارت هاى حافظه بدون تماس contactless memory card
۴- کارت هاى داراى پردازشگر با رابط دوگانه Dual interface cpu card
اما این گروه از کارت ها ـ کارت هاى هوشمند ـ را مى توان از نظر تکنولوژى ساخت به دسته بندى دیگرى نیز تقسیم کرد که شامل گروه هاى زیر است:
۱- کارت هاى تماس contact
۲- کارت هاى بدون تماس contactless
۳- کارت هاى با رابط دوگانه Dual interface
نوع خدمات
۱- کارت هاى اعتبارى برداشت از موجودى Debit card
۲- کارت هاى وام بدون بهره Charge card
۳- کارت هاى وام با بهره Credit card
۴- کارت هاى چندمنظوره Multi task card
* Debit card
این دسته از کارت ها که گاهى به آن ها کارت هاى بدهکار نیز گفته مى شود براى آن دسته از مشتریان مؤسسات پولى و مالى است که نزد بانک یا مؤسسه صادرکننده کارت حساب داشته و قصد دارند با استفاده از کارت از موجودى خود برداشت کرده و یا بهاى کالاها و خدمات خریدارى شده را بپردازند. مهم ترین مزیت این دسته از کارت ها عدم نیاز به مراجعه به بانک است. کارت هاى اعتبارى برداشت از موجودى خود به سه گروه زیر تقسیم مى شوند:
۱- کارت هاى خودپرداز
۲- کارت هاى خرید نقدى
۳- کارت هاى دومنظوره
* Charge card
این گروه از کارت ها براى دستیابى سریع به قرض هاى کوتاه مدت و خریدهاى نسیه کوتاه مدت طراحى و به کار گرفته شده اند. این دسته از کارت ها نیز خود به سه گروه تقسیم مى شوند:
۱- کارت هاى استقراض بدون بهره
۲- کارت هاى خرید نسیه بدون بهره
۳- کارت هاى دو منظوره بدون بهره
* Credit card
این گروه برخلاف کارت هاى Charge card براى استفاده از وام هاى طولانى مدت و نیز خریدهاى نسیه مدت دار در نظر گرفته شده اند که این گروه نیز خود به سه دسته تقسیم مى شوند:
۱- کارت هاى استقراض با بهره
۲- کارت هاى خرید نسیه با بهره
۳- کارت هاى دو منظوره با بهره
* Multi task card
این دسته از کارت ها دربرگیرنده کارت هاى استقراضى با بهره و کارت هاى خرید نسیه با بهره هستند که دارنده این گروه از کارت ها مى تواند با استفاده از کارت Multi task خود اقدام به گرفتن وام از خودپردازها کرده و یا خریدهاى مدت دار با بهره را از فروشندگان کالا و خدمات طلب کرده و پرداخت پول را به ماه هاى بعد موکول کند.
گستره جغرافیایى
۱ـ کارت هاى داخلى
این گروه از کارت ها تنها در محدوده جغرافیایى یک کشور کاربرد دارند و تنها با پول همان کشور قابل دادوستد هستند. این گروه از کارت ها در سال هاى اخیر در همه کشورها به وفور یافت مى شود و در کشور ما نیز بسیارى از بانک ها و مؤسسات مالى اقدام به توزیع این گونه از کارت ها مى کنند.
۲- کارت هاى بین المللى
همان گونه که از نام این گروه از کارت ها برمى آید این کارت ها در بیش از یک کشور قابل استفاده هستند و معمولاً با بیش از یک ارز سر و کار دارند. دارندگان این کارت ها مى توانند در کشورهاى طرف قرارداد به خرید و یا دریافت پول به ارز همان کشور اقدام کنند.
سیستم شماره گذارى
با توجه به این که سیستم کارت هاى بانکى به عنوان مدلى اقتصادى در مبادلات مالى در کل دنیا مورد استفاده واقع مى شود، شرکت هاى صادرکننده این کارت ها از روش واحدى براى ذخیره اطلاعات و شماره گذارى این گونه از کارت ها استفاده مى کنند که این سیستم استاندارد شماره گذارى را
۱۳. X4 ANSL Standard مى نامند . در این سیستم از یک عدد ۱۶ رقمى براى شماره گذارى استفاده مى شود. این عدد به صورت چهار مجموعه چهار رقمى نوشته مى شود اما این تقسیم بندى چهارتایى هیچ ارزش و معناى خاصى ندارد.
مزایاى کارت ها
۱- افزایش سرعت و کاهش زمان انتقال وجه از یک نقطه به نقطه دیگر
۲- افزایش امنیت در مقابل سرقت ، مفقودى و از بین رفتن پول نقد
۳- امکان دسترسى سریع به وجوه و یا اعتبار تخصیصى در هر نقطه جغرافیایى
۴- جلوگیرى از انتقال پول نقد
۵- کاهش هزینه هاى چاپ اسکناس
۶- بهبود بخشیدن به نظام کنترل ارز در کشورها
۷- ایجاد اعتبار و ارزش اجتماعى براى دارندگان کارت ها
۸- سهولت در رفع نیازمندى هاى روزانه افراد
۹- کاهش حجم مسافرت هاى درون شهرى به منظور دریافت و پرداخت و بالطبع کاهش هزینه هاى اجتماعى و کاهش آلودگى هوا
۱۰- رشد و توسعه بیش از پیش بانکدارى الکترونیکى (banking-e)
۱۱- امکان دسترسى سریع تر و راحت تر به پول نقد
در شماره ۳۶۳۰ روزنامه ایران به تاریخ ۸۶‎/۲‎/۱۶ مقاله اى با عنوان چک هاى الکترونیکى نگاشته شده است که با موضوع این صفحه ارتباط نزدیکى دارد.